‘Ideologieën zeggen moderne burgers niets’ (Binnenlands Bestuur)

Kan ict de kloof tussen burger en overheid dichten? Vergeet het maar, zegt onderzoeker Steven de Jong. Websites van bestuurders bereiken alleen mensen die toch al politiek geïnteresseerd zijn. En de meeste sites slaan de plank volledig mis.

Door Linda van Tilburg

Eigenlijk gelooft hij überhaupt niet dat de kloof tussen burgers en de overheid te dichten is. Niet met politici die de wijken in gaan, niet met nieuwe bestuurlijke speeltjes als referenda en ook niet met het vermeende wondermiddel van de ict. ‘De meeste mensen zitten gewoon niet op politiek te wachten’, luidt de nuchtere constatering van Steven de Jong, onderzoeker en redacteur van de website Politiek-Digitaal. ‘Ict verandert dat niet. Mensen die websites van bestuurders bezoeken, zijn dezelfde mensen die ook op andere manieren geïnteresseerd zijn in politiek. Degenen die Nova en Netwerk kijken en op zondag lunchen met Buitenhof op Nederland 3. De rest heeft andere vrijetijdsbestedingen. Die surft ’s avonds na het werk echt niet naar de website van een minister.’

De Jong (1981) deed onderzoek naar de rol van ict in de democratie en de betrokkenheid van burgers bij het overheidsbeleid. In zijn rapport ‘Van Kloof naar Klik’ (januari 2005) betoogt hij dat het politieke bestel in Nederland de aansluiting met de moderne pluriforme samenleving volledig verloren heeft. Burgers voelen zich niet meer aangesproken door politiek in de institutionele zin van het woord, met zijn partijen, programma’s en ideologische denkkaders. Terwijl ze wel degelijk begaan zijn met maatschappelijke vraagstukken.

‘Amnesty International heeft meer leden dan de PvdA, dat zegt al genoeg’, aldus De Jong. ‘Zodra politieke partijen groter worden, is het voor de burger niet meer duidelijk waar ze voor staan. Dat sneeuwt onder in het partijpolitieke spel en in de ideologie die partijen uitdragen. Ideologieën zeggen moderne burgers niets, want die laten zich sterk leiden door individualisme en eigenbelang. Mensen zijn lid van de ANWB en tegelijkertijd van Natuurmonumenten. Daarom juich ik de komst van one issue-partijen toe, zoals de Partij voor de Dieren.’

Bovendien, stelt De Jong, leven we in een tijd waarin meningen snel veranderen, waardoor verkiezingen slechts momentopnames zijn en geen vierjarig mandaat garanderen. Wil de Nederlandse regering weer besturen op basis van vertrouwen en daagvlak, dan zal zij burgers permanent moeten laten meedenken en meepraten over het beleid, concludeert hij.

Die analyse is niet nieuw, de oplossing van De Jong wel. In plaats van de diverse vormen van bestuurlijke vernieuwing die politici voorstaan, wil hij maatschappelijke vraagstukken ‘depolitiseren’: burgers en bedrijven zelf verantwoordelijkheid maken voor de inrichting van hun leefomgeving. Dat zou moeten gebeuren door op Internet zoveel mogelijk informatie van bedrijven en instellingen beschikbaar te stellen. Niet alleen stimuleert dit burgers om hun situatie te veranderen en deel te nemen aan maatschappelijke besluitvormingsprocessen, er gaat een ‘zelfregulerend effect’ vanuit.

De Jong: ‘De Gelderse Milieufederatie heeft een site gemaakt die het extra risico op kanker als gevolg van lokale industrie in kaart brengt. Daar kunnen burgers aan de hand van hun postcode zien hoeveel gezondheidsrisico ze lopen en door welke bedrijven dat veroorzaakt wordt. Zulke informatie schaadt het imago van bedrijven. Die zullen dan geneigd zijn iets aan het probleem te doen en daarmee aan burgers tegemoet te komen.’

Anders dan met politieke websites, zijn mensen wel bereid dit soort Internetpagina’s te bezoeken, weet De Jong. ‘De site rechtomteweten.nl, waarop lijstjes staan van de meest vervuilende bedrijven in de regio Rijnmond, werd in nog geen vijf maanden tijd 74.000 keer bezocht. Dat is veel. Burgers zijn werkelijk geïnteresseerd in deze zaken omdat die hen direct aangaan.’

Dat klinkt mooi, maar om maatschappelijke veranderingen te bewerkstelligen kunnen we nu eenmaal niet om de politiek heen. Zie je in jouw model ook een rol weggelegd voor het openbaar bestuur?

‘Jazeker. De Rotterdamse wethouder Marco Pastors bijvoorbeeld, ziet in welke maatschappelijke betrokkenheid met buurtsites gegenereerd kan worden. Hij geeft subsidie voor bewoners en ondernemers die zelf een site voor hun buurt willen ontwikkelen. Aan die buurtsites kun je allerlei democratische tools koppelen. Als een groep hangjongeren bijvoorbeeld een hangplek wil, kunnen ze op zo’n site een petitie indienen aan de buurtbewoners. Zo kunnen burgers samen problemen aanpakken en ideeën bedenken voor de inrichting van hun wijk. Het unieke van Rotterdam is dat de buurtsites door ambtenaren geadopteerd worden. Die ambtenaar ziet dan wat er leeft in de wijk en dat komt op die manier bij de lokale politiek terecht.’

Iedere zichzelf respecterende bestuurder of politicus heeft tegenwoordig een weblog. Er zijn zelfs mensen die geloven dat de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 op Internet worden beslist. Hebben we hier te maken met een hype of een democratisch novum?

‘De kracht van weblogs wordt zwaar overschat. Ik ben in principe een groot voorstander van websites van bestuurders, vooral van bewindslieden. Probleem is alleen dat die websites verkeerd worden gebruikt. Bestuurders en politici zetten ze vooral in als persoonlijk marketinginstrument, terwijl ze gebruikt zouden moeten worden om kennis te nemen van de mening van burgers. De meeste weblogs van bestuurders bestaan uit niet veel meer dan een dagboek. Zo schrijft minister Zalm met wie hij gedineerd heeft en waarover ze het aan tafel hebben gehad. Daarmee betrek je de burger niet bij de overheid. Verder is het ongeloofwaardig als weblogs alleen worden gestart met het oog op de verkiezingen. Daar trappen burgers niet in.’

Er zijn ook veel weblogs waarop bestuurders op informele wijze hun beleid uitleggen. Dat moet burgers toch aanspreken?

‘Uitleggen van beleid blijft éénrichtingsverkeer en dat is niet genoeg. Mensen moeten het gevoel krijgen dat ze gehoord worden. Dat betekent dat er prikkelende stellingen, peilingen en forumdiscussies op die sites moeten staan, dat bestuurders met burgers moeten chatten over hun beleid. Je ziet aan de sites van bestuurders dat ze afgestemd zijn op de taal, de stijl en de interessegebieden van hogere ambtenaren. Uit onderzoek blijkt dat die sterk lijkt op de hoger opgeleide, politiek geïnteresseerde burger die zich actief informeert. De lagere sociale milieus worden daarom met de meeste bestaande sites niet bereikt en daar zou het om moeten gaan.’

Je stelt in je onderzoek dat de Nederlandse regering ict te weinig serieus neemt als het gaat om overheidscommunicatie. Gaat het in het buitenland beter?

‘Ja. In Denemarken bijvoorbeeld is via het Verdrag van Aarhus geregeld dat informatie over het milieu via internet beschikbaar moet zijn. België is vergevorderd met digitale dienstverlening. Een burger die in de historische stadskern van Brugge een huis wil kopen weet binnen enkele klikken in welke zone van het Gewestplan het pand ligt, of hij in aanmerking komt voor een renovatiepremie, of het pand beschermd is en wat hij nog aan het pand mag doen en welke nieuwe bestemming hij aan het historisch pand mag geven. Een Nederlander moet voor een dergelijke vraag een weekje vrij nemen om zich door een log ambtelijk apparaat heen te werken.’

Over Steven de Jong
Steven de Jong (1981) is milieutechnoloog en werkt als onderzoeker bij een adviesbureau voor ruimte en mobiliteit. Daarnaast heeft hij zijn eigen zaak voor redactie en websitebouw. De Jong is sinds 2003 redacteur van Politiek-Digitaal, een website die bericht over hoe ict de democratie kan dienen en de betrokkenheid van burgers bij de overheid kan vergroten. Ook schrijft hij columns voor het beleidscommunicatiebureau Politiek-Online. Zijn onderzoeksrapport ‘Van Kloof tot Klik’ is te downloaden via www.politiek-actie.net.

Gepubliceerd in het ambtenarenblad Binnenlands Bestuur, 7 oktober 2005