Betwist u de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens? Graag uw reactie

Op 10 december 1948, dus bijna zeventig jaar geleden, zag de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) het licht. Farah Karimi, algemeen directeur van Oxfam Novib, voorzag die verklaring deze maand van een voorwoord in een bondige uitgave bij Atlas Contact.

Karimi (1960, eerder Kamerlid voor GroenLinks) ontvluchtte Iran vijfendertig jaar geleden. Omdat, zoals ze schrijft, “mijn overtuiging dat mensen gelijk zijn, ongeacht hun ras, geslacht, religie of enig ander onderscheidend kenmerk, me in gevaar bracht”. Vanwege die ballingschap (ze vreest dat ze bij terugkeer het land niet meer uitkomt) kon ze haar ouders niet begraven. “Ik kan dat alleen dragen”, zo besluit ze haar voorwoord, “in de overtuiging dat ik bijdraag aan een wereld waarin alle mensen, ongeacht hun verschillen, kunnen genieten van hun vrijheden en rechten”.

Het punt is echter dat de universele acceptatie van de UVRM onder druk staat, zo maken we uit haar voorwoord op. Een aantal van haar stellingen op een rij:

1. “De Universele geldigheid van de mensenrechten is vanaf dag één betwist. Machthebbers die hun positie verdedigen en verstevigen door (massale) schendingen van mensenrechten, beroepen zich regelmatig en graag op de eigenheid van hun cultuur, traditie en religie, die de universele geldigheid van mensenrechten in de weg staan.”

2. “Maar ook in westerse landen, traditioneel de verdedigers van de mensenrechten en de universele geldigheid daarvan, zijn zorgelijke ontwikkelingen waar te nemen. De opkomst van het populisme, de hang naar gezag en zekerheid in deze onzekere tijden, een medialandschap waarin fictie en feiten steeds meer door elkaar lopen en een groeiend vijanddenken dreigen onze basisnormen en het hele rechtssysteem te ondermijnen.”

3. “Mensenrechten dreigen steeds meer een privilege te worden in plaats van een onvervreemdbaar recht. Het meest pregnante voorbeeld hiervan is de manier waarop Europa omgaat met vluchtelingen en migranten. In haar streven de grenzen dicht te houden voor vluchtelingen gaat de EU samenwerkingsverbanden aan met notoire schenders van mensenrechten. De samenwerking met een land als Libië is werkelijk stuitend. Juist als ik dit schrijf gaan huiveringwekkende beelden van slavenhandel in dat land de wereld rond.”

4. “Met de Verklaring op 10 december 1948 werden culturele, religieuze en taalverschillen overbrugd. Het werd een centraal doel voor de mensheid om de menselijke waardigheid na te streven en te beschermen. Een van de donkerste bladzijdes in de wereldgeschiedenis maakte deze overeenstemming mogelijk: de Tweede Wereldoorlog.”

Karimi schrijft dat de UVRM invloed heeft gehad “op bijna alle grondwetten van landen die zijn aangenomen na 1948. Ook een groeiend aantal nationale wetten, internationale wetten en nieuwe mensenrechteninstellingen zijn gebaseerd op de UVRM. De Verklaring raakt steeds dieper verankerd in de samenlevingen over de hele wereld doordat burgers er een beroep op doen”.

Ze geeft daarvoor drie voorbeelden. Kenianen die frauduleuze verkiezingen door de rechter ongrondwettelijk lieten verklaren. Zuid-Afrikanen die over erbarmelijke leefomstandigheden klaagden bij hun regering. En in Nederland heeft de rechtbank de staat bevolen om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Kortom: deze Verklaring geeft mensen wereldwijd de mogelijkheid om voor zichzelf op te komen. Verderop noemt ze ook Polen, waar leden van de Poolse Raad voor de rechtspraak voortaan door de politiek benoemd kunnen worden. En de minister van Justitie mag daar nu zelf de presidenten van de rechtbanken vervangen.

“Wij die wel kunnen genieten van de bescherming van mensenrechten, hebben de plicht om deze rechten en vrijheden te gebruiken en bewust in te zetten om op te komen voor de universele geldigheid ervan”, schrijft Karimi. “Wij staan voor de grote uitdaging om de normen en waarden die in vele jaren zijn ontwikkeld te beschermen.”

Lezersoproep: voor NRC ben ik op zoek naar deskundigen, dat mogen ook politici zijn, die hier iets tegenin kunnen en willen brengen. Behoort culturele en religieuze eigenheid in sommige gevallen boven deze universele mensenrechten te gaan? En heeft een autoritaire, maar democratische verkozen leider niet gewoon het recht deze universele mensenrechten naast zich neer te leggen? Verder heeft de UVRM nogal een westers karakter: is het dan niet arrogant om te spreken van ‘universeel’ en andere soevereine staten erop aan te spreken? Tegenargumenten in maximaal 100 woorden zal ik onder dit blog plaatsen. En eventueel gebruiken voor een artikel of nadere bevraging in NRC. Mail uw reactie naar: steven.dejong@nrc.nl.