Wetenschappelijk onderzoek vooraf toetsen op praktisch nut?

Altijd al willen weten hoe het elektro-osmotisch kleefmechanisme van de blauwe halvebol-kever werkt? Word onderzoeker; want alleen in de wetenschap is het duur opgeleide ingenieurs gegund om jarenlang door een microscoop te turen.

Maak je niet druk om het te gelde maken van die kennis: ondernemen is vloeken in het lab. De maatschappij dokt wel.

Nu het economisch tegenzit, ligt die gedachtegang onder vuur. Het is nu de wetenschap zelf die onder het vergrootglas gelegd wordt. Dinsdag 8 juni zal er een Dag van de Valorisatie gehouden worden, waarop universiteiten, bedrijfsleven en overheden met elkaar in discussie gaan over het praktisch nut van al die wetenschappelijke onderzoeken. Want als Nederland een vooraanstaande kenniseconomie wil zijn, zullen wetenschappers toch echt meer ondernemerszin moeten tonen.

Pas op, zegt De Jonge Akademie van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). “Van wetenschappelijk onderzoek weten we zelden wat de resultaten zullen zijn”, schrijven prof. dr. Ingrid Robeyns, dr. Maarten Kleinhans en dr. Asghar Seyed Gohrab in dit opiniestuk. “Neem bijvoorbeeld het LCD scherm. Wetenschappers hebben de geleidende polymeren niet bedacht om een plat beeldscherm te kunnen maken. Het was andersom: eerst was er de ontdekking van geleidend plastic en pas daarna dacht men aan praktische toepassingen. Zonder fundamenteel onderzoek is er dus geen toegepast onderzoek.”

Bekijk hier een filmpje waarin de Jonge Akademie uitlegt wat zij verstaat onder ‘de waarden van wetenschap’.

Wetenschap moet volgens de Jonge Akademie dus juist niet verengd worden tot praktische toepasbaarheid. Wetenschap kent veel meer waarden, zo laten zij zien in hun artikel. Waaronder de intrinsieke: de nieuwsgierigheid naar hoe de wereld in elkaar steekt. En als daar toevallig een zonnepaneel, GPS-systeem of medicijn uitrolt, is dat aardig meegenomen.

Op 22 maart protesteerde Vincent Icke, hoogleraar theoretische sterrenkunde, tegen een nieuwe methode om de maatschappelijke waarde van onderzoek vast te stellen. Niet het aantal publicaties zou meer als leidraad gelden, maar de bruikbaarheid voor mens en bedrijf. “Echt onderzoek is een reis door terra incognita, een grillig pad zonder bewijsbaar doel, waar een vooraf aangewezen bestemming bijna nooit blijkt te bestaan”, schreef Icke. “Als je produceert wat je hebt aangekondigd is het product platvloers of bedrog. Echt onderzoek is een waagstuk, falen is de norm. Elke belofte over resultaten, en a fortiori over toepassingen, is grootspraak.”

Wat vindt u? Wordt de academische vrijheid bedreigd als bedrijfsleven en politiek zich meer gaan bemoeien met wetenschap? Of bent u van mening dat de maatschappij als financier recht heeft op verantwoording? Moet ‘hobbyisme’ verdreven worden uit het lab? Wat is volgens u het grootste verschil tussen publieke onderzoeksinstellingen en commerciële adviesbureaus?

Gepubliceerd: NRC