Studentes zijn minder knap dan ze denken

Ben je een vrouw en niet geheel ontevreden over je eigen lichaam? Kijk dan nog maar eens goed in de spiegel! Het zit er dik in dat je jezelf knapper vindt, dan anderen jou vinden.

In het beoordelen van andere seksegenoten kijk je voortdurend naar wat je bij hen lelijk vindt, alleen maar om je eigen ego te strelen. Je bekijkt jezelf door een roze bril. Eigenlijk heb je een zwaar gestoord zelfbeeld. In therapie? Vooral niet!

De bewering dat vrijwel alle vrouwen zichzelf voor de gek houden, is niet uit de lucht gegrepen. Het is de conclusie die professor Anita Jansen trok uit haar onderzoeken naar de psychologie van eetstoornissen en gewichtsproblemen. Als hoogleraar aan de Universiteit van Maastricht kreeg ze de ruimte om vele studentes op te sluiten in gedragslaboratoria. Ze onderwierp hen aan de meest sadistische experimenten en kwam tot bevindingen die de heersende opvattingen in de medische wereld aan gruzelementen slaan. In de serie Doodzonden van Studium Generale gaf de psychologe hierover een lezing op Saxion Hogeschool in Deventer.

Gezond gestoord
Grote kans dat je nu in de verdediging schiet, het is natuurlijk geen pretje om te lezen dat je gestoord bent. Toch zou je er beter aan doen bovenstaande zo snel mogelijk te vergeten, want het is niet de bedoeling dat je jezelf een eetstoornis aan laat praten. Mensen met eetstoornissen, voornamelijk jonge vrouwen, hebben namelijk een beter beeld van hoe aantrekkelijk ze zijn. Tragisch is dat juist zij hun eigen gezondheid in gevaar brengen door met strakke discipline hun eetgedrag te reguleren.

Blik afwenden voor vetrolletjes
Professor Jansen heeft een experiment laten uitvoeren waarbij ze studentes in ondergoed voor de spiegel zette. De oogbewegingen werden geregistreerd, zodat nauwkeurig kon worden vastgesteld op welke lichaamsgebieden de meisjes het meest gefixeerd waren. Tevoren moesten zij aangeven wat ze mooi vinden aan zichzelf en waar ze niet zo trots op zijn. Duidelijk werd er het meest gefixeerd op lichaamsgebieden waarmee ze naar eigen zeggen voor de dag mee kunnen komen, terwijl zij voor vetrolletjes de blik afwenden. Bij meisjes met eetstoornissen, die geselecteerd waren op ongeveer dezelfde bouw als de controlegroep, bleek dit precies omgekeerd.

“Roze bril is gezond”
Na dit experiment moesten zowel de meisjes met eetstoornissen als de ‘normale’ studentes zichzelf een cijfer toekennen voor aantrekkelijkheid. Ook werd hen gevraagd aan de hand van dia’s de andere proefpersonen te beoordelen, zonder dat ze wisten wie een eetstoornis heeft en wie niet. De ‘normale’ studentes becijferden zichzelf met gemiddeld een 7,5, terwijl de andere proefpersonen hen niet meer dan een 6 wilden geven. De meisjes met eetstoornissen bleken aanmerkelijk pessimistischer over zichzelf en kenden aan hun gehalte van aantrekkelijkheid niet meer dan een 5 toe. De proefpersonen gaven de meisjes met eetstoornissen een 5,5. Hoewel deze laatste groep kampt met een negatiever zelfbeeld, blijkt wel dat zij er het minst naast zitten in hoe aantrekkelijk ze door de omgeving bevonden worden. Ze missen volgens Jansen de ‘roze bril’, waarvan verondersteld mag worden dat die zeer belangrijk is voor een gezond leef- en eetpatroon.

Anorexia nervosa
Professor Jansen vertelt dat anorexia nervosa en boulimea nervosa de meest voorkomende eetstoornissen zijn. Patiënten die aan anorexia lijden hebben een onweerstaanbare drang om af te vallen. Zij zijn er als het ware aan verslaafd en gaan ermee door, zelfs als zij al sterk vermagerd zijn. “Hun streefgewicht licht gemiddeld vijftien procent onder het normgewicht, dat past bij hun leeftijd en lengte. Meisjes met anorexia die op mijn spreekuur komen, zeggen dat ze te dik zijn. Zij zijn als de dood om aan te komen”, vertelt Jansen. Volgens haar zijn er twee soorten anorexia: “De ene groep hongert alleen maar, terwijl de andere groep bewust probeert het eten kwijt te raken. Door over te geven, laxeerpillen te slikken of extreem veel sporten.”

Boulimia nervosa
Boulimia nervosa is een minder bekende eetstoornis. De meeste boulimia-patiënten hebben een normaal gewicht, maar in hun beleving zijn ze te dik en proberen ze voortdurend slanker te worden. “Eigenlijk hebben ze liever anorexia”, meent Jansen. Typerend zijn volgens haar de eetbuien, soms wel tien keer per dag, waarbij ze snel heel erg veel eten. “Tijdens een eetbui hebben de patiënten het gevoel dat zij de controle over hun eetgedrag kwijt zijn. Zij kunnen niet meer stoppen met eten. Het voedsel is dikwijls calorierijk en wordt vaak zonder proeven doorgeslikt.” Meestal is het voedsel dat de patiënten zich buiten de eetbuien om niet toestaan. Net als bij anorexia proberen boulimia-patiënten na een eetbui het eten zo snel mogelijk weer kwijt te raken. “Vaak gebeurt dit door zelf opgewekt braken of het gebruik van laxeermiddelen. Het kan ook zijn dat er geen gebruik wordt gemaakt van deze middelen, maar dat na een periode van eetbuien een periode van streng vasten volgt. Als reactie op het hongergevoel dat door het vasten ontstaat, kunnen weer nieuwe eetbuien volgen. Er komen wel eens patiënten bij me die zeggen: ‘Ik ben een olifant.’ Dat gevoel is heel echt”, aldus Jansen.

Obesitas
Jansen wijst erop dat obesitas – ofwel extreem overgewicht – niet tot eetstoornissen wordt gerekend. Toch ziet Jansen wel degelijk overeenkomsten met anorexia- en boulimea-patiënten. ”Ook zij hebben last van eetbuien, als gevolg van angsten, depressies en persoonlijke problemen.” Obesitas kan volgens de medische literatuur leiden tot ernstige gezondheidsklachten, zoals een hoge bloeddruk, diabetes, hart en vaatziekten en zelfs sommige vormen van kanker. In tegenstelling tot wat er in het algemeen wordt aangenomen, zijn eetstoornissen in de loop der tijd niet sterk toegenomen. Wel is er een grote toename van het mensen met overgewicht. In de VS is nu bijvoorbeeld 66 procent te dik.

“Mijn dag is toch al verpest”
Uit het experiment waar patiënten en niet-patiënten elkaar en zichzelf op aantrekkelijkheid moesten beoordelen, trok Jansen de conclusie dat niet-patiënten eigenlijk het gestoorde zelfbeeld hebben. Ofwel, dat een realistischer zelfbeeld eetstoornissen met zich meebrengt. Gestoord of niet, eetstoornissen moeten natuurlijk verholpen worden. De vraag is door welk psychisch patroon de ziekte in stand wordt gehouden. Daar is in 1975 door Amerikanen onderzoek naar gedaan, vertelt Jansen. “Zij lieten normale mensen en mensen met eetstoornissen milkshakes drinken voordat ze zich aan een bak met ijs mochten bezondigen. Het bleek dat normale mensen die veel milkshakes hadden genuttigd, minder van het ijs aten. Bij mensen met eetstoornissen was het precies omgekeerd. De onderzoekers trokken de conclusie dat bij de patiënten de gedacht heerste: ‘Mijn dag is toch al verpest, nu maakt het toch niets meer uit als ik nog meer eet.’”

“Ruiken is ‘trigger’ tot overeten”
Jansen had daar zo haar twijfels bij en deed het experiment over in een iets andere vorm. Geen smaaktest, maar een ruiktest. “Ik deelde de proefpersonen in twee hoofdgroepen op. De ene groep rook – voordat zij aan de maaltijd begonnen – tien minuten lang aan een chocoladereep, terwijl de andere groep geen ruikvoorafje kreeg.” Wat bleek, de mensen met eetstoornissen aten ook meer wanneer zij slechts aan de chocola geroken hadden. Bij normale mensen nam het hongergevoel juist af. De gedachte dat dit alleen bij vooraf eten zo zou zijn klopt volgens Jansen daarom niet. “Ruiken is de ‘trigger’ tot overeten. Dat geldt ook voor intense emoties als angst, depressies en vrolijkheid.” Jansen denkt daarom dat de aloude Pavlov-reactie hierop van toepassing is.

“Mensen leren honger te hebben”
De Russische psycholoog Ivan Pavlov voerde in de eerste jaren van de 20e eeuw een serie psychologische experimenten met honden uit. Dit leidde tot de ontdekking van de ‘geconditioneerde reflex’. Hij combineerde het voeren van de honden met het geven van een neutrale prikkel: eerst liet hij een bel afgaan, waarna hij meteen voedsel gaf. Na dit vele keren herhaald te hebben bleek hem dat de honden ook spijsverteringssappen gingen afscheiden als alleen de bel ging, maar het voer achterwege bleef. Jansen stelt dat mensen leren honger te hebben. Na een ellendig gevoel, kan ‘iets lekkers’ troost bieden. Als dat stelselmatig gebeurt, dan geeft elk intense emotie de ongewenste drang om te eten. De ‘triggers’ zijn dan niet alleen het zien, ruiken of proeven. Maar ook een tijdstip, plek of bezigheid als televisie kijken of een tijdschrift lezen. “Dat verklaart waarom mensen met eetstoornissen vaste gewoonten en attributen om zich heen hebben bij eetbuien”, beweert Jansen.

“Daar kunnen we wat mee”
“Daar kunnen we wat mee”, zegt de professor. Ze toont een filmpje waarin ze een studente volgt die zich voorbereid op een eetbui. Het meisje grist in de supermarkt de verboden artikelen uit de schappen, dekt een tafeltje, stalt de etenswaar uit, zet de televisie aan, pakt een tijdschrift erbij. Normaal gesproken zou de studente het nu op een eten zetten, maar Jansen onderwerpt haar aan de eerder beschreven proef. Ze mag van elk product alleen ruiken, vijftien seconden lang, en moet het dan weer terugleggen. We zien een zichtbaar gespannen meisje dat trillend voedsel tegen haar neus aandrukt, tot het sadistische aan toe. De aanblik van de ideale eetsituatie, het ruiken: allemaal wordt het niet beloond. Toch neemt uiteindelijk de drang af, zo blijkt uit het filmpje. Jansen past deze therapie nu met succes toe. “Bij 90 procent van de patiënten reduceert het de eetbuien.”

Gepubliceerd: Magazine Sax