Strafrecht Europees harmoniseren of nationaal conserveren?

Volgens defensiespecialist Ko Colijn is Europa een gebied van ‘pick and choose’. Terroristen kijken waar zij het prettigste kunnen verblijven.

Het ontbreken van universeel strafrecht binnen de EU en de drang om behoud van soevereiniteit is daar debet aan. Harmonisatie van strafrecht lijkt het enige middel om adequate terreurbestrijding mogelijk te maken.

“Terrorism is part of the dark side of globalization”, zei de Amerikaanse minister van Buitenlandse zaken Colin Powell kort na de aanslagen van 11 september. De reconstructie van de reisschema’s van de vliegtuigkapers en organisatoren wees uit dat deze terroristen in de maanden voorafgaand aan 11 september een opvallende intercontinentale mobiliteit aan de dag hadden gelegd.

In dat opzicht leidden zij de hectische levens typisch voor de nieuwe wereldburgers. Efraim Halevy, Oud-chef van de Israëlische geheime dienst Mossad, waarschuwt Europa: “Bij het WTC hebben we gezien dat een groep uit Hamburg de aanslagen in New York en Washington hielp voorbereiden. Europa moet dit probleem onder ogen zien. Het moet openlijk bespreken hoe het dit probleem wil aanpakken. Tot nu toe wil Europa het negeren”.

Europa heeft achterstand in terrorismebestrijding

Europa ziet het probleem inmiddels onder ogen. Bestrijding van terrorisme vraagt om een grensoverschrijdende aanpak. Dat laatste blijkt lastig. Het Europese continent heeft door een verscheidenheid aan landen en culturen een enorme achterstand in terreurbestrijding. De nationale lidstaten koesteren hun soevereiniteit en die soevereiniteit staat voorop. Het heeft tot twee jaar na de aanslagen in New York geduurd voordat de Wet Terroristische Misdrijven (WTM) in lidstaten ingevoerd kon worden. De EU-landen worstelen nog steeds met een Europees arrestatiebevel. In maart werd duidelijk dat ook Europa ontvankelijk is voor grote aanslagen. Madrid was aanleiding om de Raad voor Justitie en Binnenlandse Zaken bijeen te roepen. Opnieuw vroegen lidstaten zich af hoe terrorisme over de landsgrenzen heen aangepakt moest worden. De roep om meer en betere samenwerking tussen inlichtingendiensten klonk wederom. De hoop werd gevestigd op Europol, de Europese ‘rechtshandhavingorganisatie'(1).

Behoud democratische rechten en soevereiniteit

Europol moet volgens velen een autonome rol en vergaande opsporingsbevoegdheden krijgen. Dat wringt. De Europese Unie kent immers geen integraal strafrecht, een grondwettelijk verdrag staat nog in de kinderschoenen en lidstaten behouden, anders dan Amerikaanse staten, een groot deel van hun soevereiniteit. De bescherming van burgerlijke vrijheden is het zorgenkindje in het politieke debat over het afstand doen van soevereiniteit. Het democratische en open bestel dat terroristen ondermijnen én goed in gedijen, mag volgens velen niet afgebrokkeld worden met de uitbreiding van opsporingsbevoegdheden en gegevensuitwisseling. Volgens defensiespecialist Ko Colijn is Europa een gebied van ‘pick and choose’: “Terroristen kijken waar zij het prettigste kunnen verblijven”.

Executieve opsporingsdienst niet mogelijk zonder eenheid van wetgeving

Deze problematiek staat in schril contrast met de Verenigde Staten. Daar is immers eenheid van wetgeving. Ook kent de VS geen statelijke inlichtingendiensten die elkaars rivalen zijn. De CIA (2) is de federale inlichtingdienst voor buitenlandse dreigingen en iedere staat heeft haar lokale afdelingen van de FBI (3).

Deze recherchedienst kan autonoom functioneren en heeft, anders dan Europol, wel executieve opsporingsbevoegdheden. De verschillen in nationale wetgeving tussen de Europese lidstaten en de drang om soevereiniteit te behouden botsen met het idee van een uniebrede aanpak van criminaliteit. Het toekennen van executieve bevoegdheden aan Europol op het gebied van illegale drugshandel is, op dit moment, gewoonweg niet mogelijk: om een razzia in de binnenstad van Amsterdam op wiet- en hasjgebruikers zit de Nederlandse burger niet te springen.

Harmonisatie strafrecht ter bestrijding van terreur

Gaat het om de bestrijding van terrorisme, dan biedt de Europees geharmoniseerde WTM voor Europol wél executieve handvesten. Echter, het beeld van, zeg, een ‘Tsjechische Europol-agent’ die met doorgeladen Kalashnikov een moskee in Krimpen aan de Lek binnenwandelt klinkt velen niet als toekomstmuziek in de oren.

Voor een adequaat terrorismebeleid is eenheid van wetgeving dus van belang. De WTM is daar een eerste stap toe, maar lang niet afdoende. Financiering van terreurdaden is nauw verbonden met drugssmokkel, ook softdrugs, en kleine criminaliteit. De vraag is of we het strafrecht in Europa verder willen harmoniseren om terrorisme het hoofd te bieden.

Gepubliceerd: Politiek-digitaal.nl