Nationalisme verdient erkenning, maar wakker het niet te veel aan

Een Kamermeerderheid besloot onlangs dat één op de drie platen van Radio 2 Nederlandstalig moet zijn. Wie dat weghoont, miskent de allesoverheersende kracht van het nationalisme. Harvard-professor Stephen M. Walt pleit daarom voor meer inzicht in de oerwil van ieder volk. Dat voorkomt vervelende verrassingen.


De val van de Sovjet-Unie, de economische twisten binnen de EU, de taalstrijd in België en de oproer van de Palestijnen. Allemaal processen waar je nationalisme aan het werk ziet, schrijft de hoogleraar internationale betrekkingen in het tijdschrift Foreign Policy.

Institutionaliseren van eigenheid
Niet religie, ideologie, democratie, digitale technologie, obligatiemarkten of nucleaire wapens hebben volgens Walt de grootste invloed op de wereldorde, maar de hang naar het institutionaliseren van eigenheid en het beschermen daarvan. “Het geloof dat de mensheid is onderverdeeld in verschillende culturen – mensen die taal, symbolen en mythes delen – en dat die groepen recht menen te hebben op een eigen staat, is de meest overweldigende kracht van de afgelopen twee eeuwen.” Walt ziet nationalisme daarom als een echte ideologie. De kenmerken, zoals folklore of religie, zijn slechts onderdelen.

Het nationalisme deed volgens Walt vrijwel alle (koloniale) rijken afbrokkelen. Zoals het Franse, Ottomaanse, Nederlandse, Portugese en Oostenrijks-Hongaarse. Zelfs het communistische ideaal bleek niet bestand tegen landelijke saamhorigheidsgevoelens. Het is ook de reden waarom Koerden en Tsjetsjenen nog steeds streven naar een eigen staat, aldus Walt. En waarom Schotten hebben aangedrongen op grotere autonomie binnen het Verenigd Koninkrijk. Zie ook de recente stichting van de republiek Zuid-Soedan.

Renationalisering van het buitenlandbeleid
Inzicht in de kracht het nationalisme vertelt ons wat er momenteel gebeurt in de EU, doceert de wetenschapper. Het was volgens hem de Koude Oorlog die de Europese integratie aandreef. Nu de dreiging van buiten de EU minder zichtbaar is, keren natiestaten weer in zichzelf. Ze zetten zich af tegen de monetaire unie: de rijkere lidstaten voelen er weinig voor om Griekenland te redden. “We zien nu de geleidelijke renationalisering van het buitenlandbeleid, gevoed door economische onenigheid en de terugkerende angst dat de nationale identiteit wordt bedreigd.” De Denen die zich zorgen maken over de islam, de Catalaanse strijd om autonomie, de onwil om Turkije toe te laten tot de EU: achter alles zit een nationalistische drijfveer, meent Walt.

Het bevreemdt de professor dat we ons momenteel zo richten op transnationale ideologieën en religies. We onderschatten volgens hem de kracht van lokale affiniteiten en territoriale loyaliteiten. Denk hierbij ook aan de stammen in Afrika.

Nationalisme is niet slecht, maar moet wel getemd worden
Zo bezien is ‘ons-kent-ons’ de meest invloedrijke politieke kracht in de wereld. “In de competitieve wereld van de internationale politiek worden naties geprikkeld om een eigen staat te vormen. Vervolgens doen die staten hun best om de nationale identiteit te bevorderen”, verklaart Walt. Conflicten komen voort uit het mislukken daarvan of het streven ernaar.

Wie nationalisme serieus neemt, zo wil Walt eigenlijk zeggen, begrijpt beter waarom de integratie van allochtonen in het ene land beter gaat dan in het andere. En waarom het electoraat afrekent met regeringen die buitenlandse invloeden bagatelliseren. Niet voor niets hebben de Duitse en de Nederlandse regering onlangs de multiculturele samenleving als mislukt bestempeld. Een parlementair besluit voor Nederlandstalige muziek past in die sfeer. Maar de geschiedenis leert ook dat onbeteugeld of aangewakkerd nationalisme tot tragische conflicten leidt. “Dit negeren is op eigen risico”, besluit Walt.

Gepubliceerd: NRC