‘Mensen zoals ik krijgen een bepaalde plek toegewezen’

Irma van Leerdam (51) is laaggeletterd, maar worstelde zich desondanks door tal van opleidingen. Al blijft lezen een dagelijks gevecht voor haar. „Zeg ik iets meteen, in mijn eigen woorden, dan kom ik lomp over.”

Voorheen zei Irma van Leerdam uit Amersfoort snel sorry. Bij onenigheid, en zelfs als ze ergens onterecht van beschuldigd werd. Liever maakte ze excuses dan dat ze zich verdedigde. „Ik kan niet zo snel de juiste woorden vinden. Zeg ik meteen wat terug, dan gaat het gesprek vaak de verkeerde kant op.”

Laaggeletterdheid werkt ook door in de mondelinge communicatie, wil ze duidelijk maken. Als je haar hoort, zou je dat niet zeggen. Ze praat honderduit over haar leven en formuleert heldere zinnen. Geen jargon, geen wolligheid, maar klare taal. Haar probleem zit ’m in wat ze níét zegt. En de angst voor een woordenstrijd. Vandaar dat ze soms de joker inzet: dan zegt ze sorry, terwijl dat helemaal niet nodig is. Als je woordenschat beperkt is, sta je snel met de mond vol tanden.

Vroeger had ze daar meer last van dan nu. Dankzij vele lessen en hulp van een taalmaatje (een vrijwilliger die laaggeletterden coacht) kroop ze uit haar schulp. Als Taalambassadeur van de Stichting Lezen & Schrijven spoort ze nu ook anderen daartoe aan. Er zijn 2,5 miljoen Nederlanders van zestien jaar en ouder die niet kunnen lezen, schrijven of rekenen op het eindniveau van vmbo of mbo-2/3. Voor hen zijn activiteiten als reizen met het openbaar vervoer, verkeersborden volgen, formulieren invullen en het lezen van bijsluiters een dagelijkse last.

Van Leerdam had de pech dat een chronische ziekte opspeelde toen zij in groep 4 zat. Ze liep toen een forse achterstand op, kon die niet meer inhalen en moest naar een speciale school. Iedereen stroomde daar op zijn eigen niveau in. Daar werd ze de vergeten leerling. „We kregen een boek, een schrift, en dat was het dan. Individueel onderwijs betekende daar vooral: niet klassikaal. Er werd niet echt getoetst. Ik wist niet wat ik moest doen. Ik hoefde ook nooit hardop te lezen. Als we voor onszelf moesten lezen, deed ik vaak alsof. Wat ik kon, deed ik. Wat niet per se hoefde, deed ik niet. Bij leraren kwam ik goed uit mijn woorden. Misschien maakten ze zich daardoor geen zorgen. Pas toen ik naar de middelbare school ging viel op hoe slecht ik in lezen en schrijven was.”

Lees verder op nrc.nl