Mediahype rond moord op conrector barst uit haar voegen

De moord van Murat D. op conrector Hans van Wieren ontbrandde in een mediahype. ‘Geweld op scholen’ thematiseert nu de maatschappelijke discussie.

Issues als wapenbezit, veiligheidsbeleid, integratie en de invloed van tv en computergames worden breed uitgemeten. In hun jacht naar nieuws proberen media geforceerd het thema verder uit te diepen of te vertakken, met als gevolg dat zelfs aan inferieure incidenten nieuwswaarde wordt toegekend.

Zo kreeg de maker van een onbenullig docentenschietspel, de 16-jarige scholier Mark Blomsma, de volle laag en werd publiekelijk als zondebok afgeschilderd. Is Mark het zoveelste slachtoffer van een mediahype?

Bij een mediahype storten de media zich massaal op het onderwerp, maken dat steeds groter vanuit één centraal perspectief, oordelen en veroordelen ook meteen, en jagen op nog meer bevestigend nieuws. In deze jacht naar nieuws vallen allerlei filters in het nieuwsgarings- en nieuwsverspreidingsproces weg. ‘Self fullfilling prophecy’, het bewust of onbewust sturen op het uitkomen van een voorspelling of uitlokken van een reactie, steekt de kop op.

Keerzijde van mediahypes
Mediahypes kunnen een positieve, maar ook een negatieve uitwerking hebben. Zo werd de Turkse kleermaker Zekeriya Gümüs symbool voor het bekritiseerde asielbeleid en leidde de moord op Meindert Tjoelker tot een structurele maatschappelijke discussie over zinloos geweld. Ook de politiek is niet ongevoelig voor de maatschappelijke druk die een mediahype oproept. De keerzijde van dit mediaverschijnsel is dat journalisten koste wat kost het publiek willen voeden in hun aangewakkerde zucht naar nieuws en sensatie. Ook als het nieuws al ‘op’ is.

Irrelevante wendingen
Als bij mediahypes de filters in het nieuwsgarings- en verspreidingsproces wegvallen, laten media zich eerder verleiden om inferieure incidenten of thema’s in verband te brengen met het incident dat voor zoveel opschudding veroorzaakte. Was de ‘vonk tot ontbranding’ van de mediahype een ernstig delict, dan kan een persoon of organisatie die hier onterecht mee in verband wordt gebracht er publiekelijk grote schade van ondervinden. Een sprekend voorbeeld hiervan is de commotie rondom een docentenschietspel die haar ‘nieuwswaarde’ ontleende aan de moord op conrector Hans van Wieren op 13 januari 2004. Webwereld-journalist Laurens Verhagen mag tekenen voor deze primeur. De wijze waarop dit ‘nieuws’ tot stand kwam vertoont alle zwakten die het nieuwsgaringproces bij mediahypes zo kenmerken.

‘Self fullfilling prophecy’
Het bericht zet het docentenschietspel in de context van ‘schietincidenten op scholen’: “Leerlingen die op ‘scherp’ staan zouden in een vroeger stadium herkend moeten worden. In dit licht is de ‘Docenten Shooter’ van Mark Blomsma van het Heerenlanden College op zijn minst controversieel te noemen.” . Verhagen heeft de rector van de Leerdamse scholengemeenschap zelf op de hoogte gesteld van de digitale creatie van één van zijn leerlingen. De rector kon in navolging hiervan, en in het licht van de onontkoombare publieke bekendmaking, uit diplomatie niet anders dan de 4-havo scholier te schorsen. Verhagen kon zijn artikel nu laten koppen met “School schorst maker docentenschietspel” , wat gezien zijn werkwijze neigt naar ‘self fullfilling prophecy’.

Verspreiding, vertekening en overrapportage
Het nieuwsbericht verspreidt zich snel. RTV Rijnmond, Algemeen Dagblad, Radio 538 en Utrechts Nieuwsblad duiken er als strontvliegen bovenop en trekken het incident uit zijn verband. E-zine Geenstijl.nl zet een ‘mirror’, een kopie van het orgineel, van het inmiddels offline gehaalde spel op haar website. Op discussiefora spuwen webloggers hun gal over het ‘smakeloze spel’. Communicatiewetenschapper dr. Jaap van Ginneken krijgt wederom gelijk: “Hypes lijken een eigen dynamiek te kennen waardoor onder bepaalde voorwaarden een ‘hype-cocktail’ kan ontstaan: een mix van feiten, reacties, commentaren, maar ook van opwinding, verontwaardiging of soms zelfs paniek. Het resultaat is vaak vertekening, overrapportage en het opblazen van de zojuist ontdekte verschijnselen.”

Nieuwsselectie en nuance
De nuance in de berichtgeving over het docentenschietspel en de terughoudendheid in speculaties over de motieven van de scholier zijn ver te zoeken. Hoewel het een wat smakeloze grap is, had dit geen aanleiding mogen zijn om breed uitgemeten te worden in de landelijke pers. Het is niets meer en niets minder dan het digitale equivalent van het ‘betitelen van getekende grafzerkjes met lerarennamen in een schoolschrift’, ‘dartboards decoreren met lerarenportretten’ of de verwensing “Val dood!” naar het hoofd van een docent slingeren. Ruwe uitings- en omgangsvormen van gewone scholieren die zich hiermee ongetwijfeld nomineren voor een bezoekje aan de rector, een extra portie huiswerk of het aanvegen van het schoolplein. In ieder geval geen reden tot landelijke commotie, zou je denken. Toch voelen media zich gelegitimeerd om tijdens een hype de algemene criteria voor nieuwsgaring en -selectie overboord te gooien, ‘huiselijke incidenten’ uit hun verband te trekken en zaken onproportioneel op te blazen.

Onverantwoorde journalistiek
De berichtgeving rondom Mark Blomsma en zijn ‘Docenten Shooter’ is slechts een voorbeeld van de keerzijde die een mediahype heeft. Door factoren als concurrentiedruk en de hoge omloopsnelheid van nieuws schieten journalistieke normen en waarden er vaker bij in. Belangrijke methoden en waarden als hoor en wederhoor, objectieve berichtgeving en onafhankelijke nieuwsgaring staan onder druk. Wanneer media te snel berichten van elkaar overnemen, en niet de tijd nemen om deze waarden in acht te nemen, ontstaan mediahypes met een zeer schadelijke uitwerking. Niet alleen voor de direct betrokkenen, maar óók voor de journalist en het medium.

Gepubliceerd: Politiek-actie.net