Leger boekhouders naar Haïti sturen?

Slachtoffers van de aardbeving helpen. Dat is de grootste zorg van de hulpverleners in Haïti. Maar filantropisch Nederland wil ook de bonnetjes zien. Want na de tsunami in 2004 is de schenker een stuk kritischer geworden.

Nederlandse huishoudens geven jaarlijkse bijna twee miljard euro uit aan goede doelen, zo blijkt uit de laatste editie van het CBS-rapport Geven in Nederland uit 2009. De zeebeving in de Indische Oceaan, beter bekend als ‘de tsunami’, leverde meer dan tweehonderd miljoen euro op aan particuliere giften. Een recordbedrag.

Maar de gevers worden ook kritischer, zo bleek na deze historische natuurramp. In de twee jaar na de tsunami nam het percentage van de mensen dat vertrouwen heeft in een doelmatige besteding af van 70 procent tot 50 procent.

Traceerbaarheid geldstromen

Blijft er niet te veel aan de strijkstok hangen? Hoeveel bedraagt het salaris van de hulporganisatiedirecteur, uitgedrukt in collectebussen? Komt er wel genoeg geld terecht bij de slachtoffers? Het zijn niet alleen vragen die de kritische gever bezighouden, maar ook de Algemene Rekenkamer. Zij nam de leiding in een internationaal onderzoek naar de traceerbaarheid van de geldstromen.

Toen het rapport Lessen van de tsunami op 16 december 2008 verscheen, waren de krantenkoppen vernietigend. ‘Geen inzicht in tsunami-geld’ (nrc.next), ‘Hulpgeld is overal en nergens’ (Trouw) en ‘Niemand weet waar tsunami-geld is’ (Volkskrant). Maar wie het rapport leest zal geen schandalen vinden.

Verschillen in rapportagemethodiek

Integendeel, de Algemene Rekenkamer constateert dat de organisaties meer verantwoordingsinformatie verschaffen dan waartoe ze volgens de voorschriften gehouden zijn. De Samenwerkende Hulporganisaties (SHO), waar onder meer Oxfam Novib, het Nederlandse Rode Kruis en Unicef, toe behoren, heeft in de periode 2005-2007 zeven tussenrapportages en een eindrapportage gepubliceerd over de hulp die is verleend aan de landen die zijn getroffen door de tsunami. “In deze tussenrapportages wordt voor ieder ontvangend land afzonderlijk aangegeven welke hulp door SHO-leden en gastorganisaties is verleend, en ze bevatten financiële overzichten van de ingezamelde, toegezegde en uitbetaalde middelen, evenals informatie over geleerde lessen.”

Waarom dan toch die vernietigende koppen? Daarvoor geeft de Algemene Rekenkamer als reden de “uiteenlopende wijze van rapporteren”. De 43 onderzochte jaarverslagen verschilden allemaal van elkaar in methodiek. “Daardoor is het moeilijk de doorgifte van de middelen van de ene hulporganisatie aan de andere te volgen. (..) Problemen doen zich ook voor wanneer hulporganisaties middelen via lokale partners doorgeven”, aldus het rapport.

Transacties en terminologie

De rekenmeesters raakten dus het spoor bijster zodra er geld werd overgemaakt van de ene naar de andere organisatie. Of bepaalde gelden verkeerd zijn besteed of hun bestemming niet hebben bereikt kon de Algemene Rekenkamer niet zeggen. Ook een verschil in terminologie zou het zicht hebben vertroebeld. Of zoals voorzitter Saskia Stuiveling destijds in de Volkskrant zei: “Als je in Europa de verkeersslachtoffers telt, moeten alle landen hetzelfde tellen. Als ze in Engeland alleen tellen wie er dood op de weg ligt, en in een ander land ook iedereen die drie dagen later overlijdt, dan weet je nog niks.”

De Algemene Rekenkamer pleit daarom voor een geharmoniseerd boekhoudsysteem voor alle hulpverlenende landen en zal dit jaar met ideeën komen. Het is echter nog maar de vraag of het consequent inboeken van bonnetjes volgens nog op te stellen internationale afspraken de efficiëntie van de hulpverlening ten goede komt. Het draagvlak voor inzamelingsacties wel, dat is zeker.

Gepubliceerd: NRC