Je kunt op zijn minst dankjewel zeggen

Afstand doen van samenleving en medemens, en tóch doorleven. Kan dat? De film Nothing Personal (2009) laat zien welke instinctieve krachten de mens tot een gemeenschapsdier maakt. ‘Samen’ gaat vanzelf, ‘alleen’ is de beproeving.

“Hoe heet je?”, vraagt Martin (Stephen Rea). “Dat gaat je geen ene zak aan”, antwoordt de jonge vrouw (Lotte Verbeek) die gisteren op zijn boerderij in Ierland is aan komen waaien. Een ogenblik later wordt de bank waarop ze zit ruw onder haar vandaan geschopt. “Je kan op zijn minst dankjewel zeggen”, zo herpakt Martin zich. Maar de vrouw weigert. “Waarom? Ik heb er toch voor gewerkt. Je zei: eten voor werk.”

Kil en functioneel
Regisseur Urszula Antoniak verkent het niemandsland waar verbintenissen gesloten worden, spontaan of geforceerd. Soms in woord, soms in daad, vaker nog in een onbedoelde gezichtsuitdrukking of ongemakkelijke stilte. Gedurende de film wordt het de vrouw duidelijk dat er geen ontsnappen meer aan is; zelfs in het gezelschap van een kluizenaar is het onderdrukken van haar menselijke natuur moeilijk vol te houden.

Anna, zoals ze later blijkt te heten, boycot alles wat een mens tot een mens maakt. Oogcontact, een glimlach, een handdruk, een enkel opbeurend woord. Ze zweert het af zoals een vegetariër dat met vlees doet. Contact moet kil en functioneel zijn, niet warm en persoonlijk. Geen gedoe.

Totale isolatie
Allergisch voor mensen, zo zou je de aandoening kunnen noemen die Anna van de buitenwereld afsluit. De oorzaak? Geen idee. Hoewel; het beeld van een afgedankte ring verraadt een stukgelopen relatie. Verklaart dat haar hang naar totale isolatie? Is er niets meer aan de hand, een ernstige persoonlijkheidsstoornis misschien? De regisseur laat die vraag open. Alsof het een bui is die iedereen kan overkomen.

Martin is voor Anna de kwaadste niet. Hij is geen tegenpool, maar een kluizenaar van middelbare leeftijd die eet van zijn land. Een ontwikkeld man, die ook zijn verleden heeft. Eenzaam, maar prima in staat zichzelf te redden. Voor het steken van turf, het poten van bieten en het oogsten van gewas kan hij echter wel wat hulp gebruiken. Maar om Anna nou als werktuig te beschouwen, zoals ze zelf wil, dat gaat hem toch wat te ver. Hij is alleen, maar niet sociaal gestoord. Als hij zijn bestaan aan haar probeert te verklaren, raakt Anna geïrriteerd. “Ik ben niet geïnteresseerd in je levensverhaal.”

Ontdooien
Als Anna de boerderij voor gezien houdt, holt Martin haar achterna. Oké, hij zal beloven niet persoonlijk te worden. Geen vragen te stellen, behalve hoe ze heet. “Als je me wil roepen kan je gewoon ‘jij’ zeggen.” Later zal hij uit haar rijbewijs, die in haar jas zit, opmaken dat ze Anna heet en 21 jaar oud is. Hij bezoekt zelfs heimelijk haar verlaten appartement in Amsterdam, maar vindt daar niets meer dan een haarspeld.

Uiterst langzaam begint Anna te ontdooien. Even, als ze nadoet hoe Martin de soep roert, verschijnt er een glimlach op haar gezicht. Martin lacht terug, waarop Anna’s gelaat direct weer bevriest. Maar stapje bij stapje dringt ze toch het privédomein van Martin binnen. Ze luistert ongevraagd naar zijn collectie opera’s, leent zijn boeken en verruilt uiteindelijk haar tentje op het land voor een kamer op de boerderij. Maar als Martin onwel wordt op de trap, kijkt ze hem als een geschrokken hert aan om vervolgens haar kamer in te vluchten. Ze weet zich geen raad met de situatie, gaat op bed zitten, punnikt wat en staart naar de muur. Wat nu? Had ze moeten helpen, hem moeten verzorgen? Martin klopt even later op de deur, waarop Anna voor de vorm een boek pakt. Alsof ze gewoon aan het lezen is. Het gedoe is terug, zo verraadt haar lichaamstaal.

“Ik wil dat je vannacht waakt. Ik ben bang dat ik dood ga in mijn slaap”, commandeert Martin op een toch nog redelijk zachtaardige toon. Als een uit elkaar gegroeid echtpaar liggen ze die nacht samen in een bed. Het begin van een relatie, maar wat voor een?

Zoals jou zijn
De volgende dag is alles anders. “Vandaag was een mooie dag”, zegt Anna die avond. “Zeker”, antwoordt Martin, die haar even later mee uitvraagt naar een pub. “Wie is zij?”, vraagt de barvrouw aan Martin. “Ik heb geen idee”, zegt Martin. De barvrouw schudt haar hoofd. “En toch koop je bier voor haar?” Anna drinkt gulzig, ze wordt dronken. Maar hoe aanhankelijker ze wordt, hoe afstandelijker Martin zich opstelt. Wat is je lievelingskleur, vraagt Anna de dag erna. “Hé jij, dat lijkt verdacht veel op een persoonlijke vraag.”

Een weg terug is er echter niet meer. Anna’s lievelingsgetal is nul, zo verklapt ze. En vanaf nul wordt de relatie opgebouwd. Het verleden doet er niet toe. De nieuwe Anna is op de boerderij geboren. “Wat wil je dan?”, vraagt Martin. “Ik wil zoals jou zijn. Niemand die je ziet, niemand die met je praat.” Als Martin sterft, stapt ze in zijn pantoffels. Samen zijn ze nu weer alleen.

Gepubliceerd: Overige media