Geen bonus? Dan maar salarisverhoging

De bonus, Latijn voor ‘goed’, staat sinds het begin van de financiële crisis symbool voor alle kwaad. Grootste kritiekpunt is dat de bonus als recht wordt beschouwd.

Dat recht kwam pijnlijk aan de orde toen ING miljoenen uitdeelde aan 1.200 topmanagers, terwijl de bank net met staatssteun gered was. Wat hebben de managers dan voor ‘goeds’ gedaan om hun bonus te rechtvaardigen? Niet veel, gaf bestuursvoorzitter Jan Hommen toe. Hij stelde in een interview met de Volkskrant voor om voortaan alleen te belonen als het resultaat van de ING Groep in totaal positief is. Ook deed hij een “moreel appel” op zijn personeel om de bonus terug te storten.

Risico van het eigen belang

In het rapport Principes voor beheerst beloningsbeleid pleiten De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten voor een bonusregeling die “de integriteit en soliditeit van de financiële onderneming met een focus op de lange termijn belangen van de onderneming bevorderen”. Wat AFM en DNB bedoelen is dit: het najagen van het eigen belang, in de vorm van een bonus, daagt werknemers uit risico’s te nemen die niet in de eerste plaats het belang van de onderneming dienen. De ironie wil dat twee DNB-directeuren er middenin de crisis zelf vandoor gingen met vertrekbonussen van zes en zeven ton.

Intrinsieke motivatie

David de Cremer, wetenschappelijk directeur van het Erasmus Centre of Behavioural Ethics, schrijft vandaag in een opiniestuk dat het kortetermijndenken voornamelijk het eigenbelang activeert. “Terwijl langetermijndenken tot een meer abstract denkpatroon leidt, met een focus op wat moreel en duurzaam is.” Eerder stelde hij dat een bonus de “intrinsieke motivatie” vernietigt. “Door een bonus aan het doel te koppelen zorgt men ervoor dat de aandacht van de werknemer vernauwt tot enkel en alleen die bonus.”

Paul Jansen, hoogleraar bedrijfspsychologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, gelooft helemaal niet in een eerlijke bonusstructuur. “Ook een klein beetje van iets dat niet werkt, werkt niet”, betoogde hij in NRC Handelsblad van 6 maart 2009. Het afschaffen zou als voordeel hebben dat de directie mensen niet meer extra hoeft te belonen voor werk waarvoor ze gewoon zijn aangenomen. Het gebrek aan interesse in personeel is dan niet meer te verbloemen met geld. “Managers moeten op zoek naar echte waarderingsvormen.”

Complimentje als beloning

Hoe dat moet, kunnen de managers leren in Managen voor Dummies (2003). In dat boek schrijft Peter Economy dat geld niet de belangrijkste prikkel is. “In de meeste gevallen hebben werknemers juist behoefte hebben aan meer beslissingsbevoegdheid of een complimentje op zijn tijd.” En als er dan toch gekozen wordt voor een bonus, zorg dan dat het geen vanzelfsprekend is. “Als je iedereen hetzelfde beloont, maak je mensen blij met een dode mus.” Een beloningssysteem heeft volgens hem pas effect als het is gericht op prestatie. Maar die prestatie, zo betoogt de AFM nu, moet geen “perverse beloningsprikkel” zijn.

Eerst presteren

Tony de Bree, een bankier bij ABN AMRO, doet op Pluspost.nl uitgebreid verslag van de bonussen die hij de afgelopen jaren heeft ontvangen én uitgedeeld. “Bonussen kunnen een prima prikkel zijn om gewenst gedrag, zeker in een crisis, te belonen. Dat motiveert enorm”, schrijft hij. “Wat niet zou moeten kunnen is dat er bonussen worden uitgereikt vóórdat de objectief meetbare prestatie is geleverd.” Ook daar heeft de branche iets op gevonden, weet De Bree. Citibank en Bank of America verhogen gewoon het salaris. “Insiders melden dat het in werkelijkheid soms wel om verdubbeling van het basissalaris zou gaan.”

Of bonussen nu werkelijk de oorzaak van de crisis zijn, daar gaat het allang niet meer om. Het bonusstelsel wankelt, omdat de gewone man zich ergert. Die vox populi wordt in het toneelstuk Go Vote! van Nathan Vecht vertolkt: “Als je iets sowieso krijgt, moet je het geen bonus noemen!”

Gepubliceerd: NRC