De macht van de gemeenschap

Neonazistische kleding, buttons en andere accessoires. Vorig jaar kon je dat kopen op Landstorm-records.org. Na een aangifte ging de site uit de lucht, maar het OM – zo bleek vandaag – heeft nooit de Nederlandse eigenaar kunnen achterhalen.

De destijds 22.000 bezoeken per maand tonen wel aan dat fascisme leeft. Ook hier. In de film Die Welle (2008) wordt betoogd dat iedereen hier vatbaar voor is.

Regisseur Dennis Gansel heeft voor die boodschap geen veldslagen, gaskamers en executiepelotons nodig, maar slechts de beslotenheid van een modern Duits klaslokaal.

Te slim voor dictatuur

Leraar Reiner Wenger (Jürgen Vogel), van huis uit anarchist, moet een projectweek over autocratie verzorgen. Karo, het slimste meisje van de klas, definieert dat als een staatsvorm waarin “een persoon of een groep een menigte leidt”. De Duitse scholieren zuchten. “De nazi’s waren klote. Punt uit”, zegt een jongen. Een ander vult aan dat een dictatuur niet meer mogelijk is. “Daarvoor zijn we te slim.”

Rechtop staan

Dat brengt Reiner op een idee. Hij laat zichzelf kiezen als ‘dictator’, dwingt de scholieren hun zooi van de tafel te halen, laat zich voortaan aanspreken als “Herr Wenger” en eist dat men opstaat alvorens te spreken. “Is dat niet wat overdreven”, vraagt het alternatief geklede meisje Mona. De leraar dirigeert haar omhoog. Als ze staat, zegt hij. “Voel je iets? Rechtstaan stimuleert de bloedsomloop, zoals wanneer de polsslag daalt. Jullie zijn dan minder moe en veel geconcentreerder.”

Ondertussen gaat Reiner door met college geven. Welke sociale structuren bevorderen een dictatuur? De leerlingen blijken er meer vanaf te weten dan ze hadden gedacht. Stuk voor stuk rechten ze hun rug en noemen de ingrediënten: hoge werkloosheid, sociaal onrecht, inflatie, politieke ontevredenheid, nationaal bewustzijn. Op een enkeling na, krijgen de jongeren er steeds meer plezier in. Na het laatste uur blijft Tim, het buitenbeentje, plakken. “Meneer Wenger, Ik vond de les vandaag te gek.” Reiner zegt dat hij na schooltijd gewoon weer als Reiner aangesproken wil worden.

Allemaal in de pas

Voor de klas komt het omslagpunt op dinsdag. Herr Wenger begint met zogenaamde gymnastiekoefeningen, die uitmonden in een stevige mars op de plaats. Links, rechts, links, rechts. Waarvoor dient dit, willen de scholieren weten. “Voelen jullie niets? Dit is de macht van de gemeenschap”, brult Reiner. “Hoelang moeten we nog?”, vraagt Mona. “Tot we allemaal in de pas lopen. Je danst toch, Mona? Links, rechts… Vooruit! Een, twee… Met die trillingen kan men bruggen laten instorten.” Dat bedoelt hij bijna letterlijk. Met het gestamp neemt Reiner wraak op zijn degelijke collega in het lokaal onder hem. De man die hem het projectthema ‘Anarchie’ heeft afgepakt. Maar Reiner voelt zich inmiddels kiplekker in zijn rol als Herr Wenger. “Wieland geeft hieronder les over anarchie. Het plafond moet op onze vijand vallen!” De klas doet er een tandje bij. “Macht door gemeenschap”, schrijft Herr Wenger op het bord.

Uniformen

Bij een naschoolse activiteit, een toneelstuk, ontpopt ene Marco zich als leider. “Kan het wat kalmer!? We doen het deze keer eens zoals ik het wil. Maja, jij speelt Claire Zachanassian. Lisa neemt de rol van Maja. Ferdi, blijf bij de tekst. Maak er geen komedie van.” Marco’s vriendin, Karo, is afgehaakt nadat de groep uniformen (spijkerbroek en wit T-shirt) is gaan dragen. De autocratie heeft wortel geschoten. De projectgroep trekt door de stad om overal haar logo op te spuiten (zelfs over dat van de echte anarchisten). ‘Die Welle‘, zoals de club zich nu noemt, sluit andere schoolgenoten buiten, eigent zich een skatebaan toe en vestigt haar bestaan ook online met een MySpace-profiel en homepage.

Breng de verrader naar voren

Er is geen houden meer aan. Alleen Marco komt tot inkeer nadat hij zijn dissidente vriendin heeft geslagen. Herr Wenger besluit om het project tot een goed en leerzaam einde te brengen. In de aula roept hij iedereen bijeen. Nadat hij een bloemlezing heeft gegeven uit de opstellen van de scholieren (waarin zij Die Welle bejubelen), test hij ze nog voor een laatste keer. “Breng de verrader naar voren!”, roept hij, doelend op Marco. De jongen wordt het podium opgesleept. “Ik vraag het je namens iedereen. Ben je voor of tegen ons?” Marco vraagt of hij gek geworden is. “Wat doen we met de verrader?” Weg met hem, scandeert de zaal. Maar als Herr Wenger voorstelt om hem op te hangen of te onthoofden, slaat de twijfel toe. “Dat gebeurt in een dictatuur”, benadrukt de leraar. “Gezien wat er hier gebeurd is? Herinneren jullie je de vraag van vorige week? Of een dictatuur bij ons nog mogelijk is? Dat was het. Fascisme. We dachten beter te zijn.”

Dat was mijn leven

De klas is teleurgesteld, maar lijkt de fout langzaamaan in te zien. Alleen Tim, de loner, legt zich niet neer bij het ineenstorten van Die Welle. Eindelijk was hij net als alle anderen, hoorde hij ergens bij. “Zitten! Deuren dicht! Niemand gaat naar huis!”, roept hij terwijl hij een pistool trekt. Hij richt op de leraar. “U hebt ons bedrogen. Die Welle leeft! Ze is niet dood! Zeg het. Die Welle leeft!” Uiteindelijk schiet hij niet de leraar, maar zijn vroegere pestkop neer. “Jullie hebben mij altijd uitgelachen. Die Welle, dat was mijn leven”, schreeuwt hij de zaal in. Daarna schiet hij zichzelf door het hoofd.

Gepubliceerd: NRC