Het dorp als kooi

In de zwart-wit film Das Weisse Band (Michael Haneke, 2009) is de dominee alles: gezinshoofd, dorpshoofd, rechercheur, rechter en beul. Als zijn bovenlip trilt, daalt Gods toorn neer.

“Ik gaf God de gelegenheid mij te doden, maar hij deed het niet. Hij heeft het dus goed met me voor.” Dat zegt de kleine, schuldbewuste domineeszoon Martin als hij door de dorpsonderwijzer van een gevaarlijk hoge brugleuning wordt gehaald.

Witte band
Het leven lijkt zo simpel, daar in dat noord-Duitse plattelandsdorp van vlak voor de eerste wereldoorlog. Maar onder de vrome haarscheidingen broeit het. Hun grootste vijand is de eigen wil, die tot zelfzucht, onkuisheid en andere ondeugden kan leiden.

Daarom zijn de gezinnen misschien ook zo groot: hoe minder aandacht voor het individu, hoe meer het groepsgevoel er toe doet. “De mensen opvoeden tot verantwoordelijke burgers”, zo duidt de dominee (Burghart Klaußner) zijn taak, die meer aanzien dan de baron geniet.

Hij heeft Martin (Leonard Proxauf) en diens broertjes en zusjes een witte band om de bovenarm gedaan. Een witte, de kleur van onschuld, opdat ze er aan herinnerd worden een misstap te hebben begaan, namelijk te laat thuiskomen.

Boeten
De schok is groot als het in zichzelf gekeerde dorp geplaagd wordt door incidenten die zelfs in een grote stad voor beroering zouden zorgen. Het bloemkolenveld van de baron wordt vernield, een schuur gaat in vlammen op en de zoon van de baron wordt ontvoerd en mishandeld. “De gene die dit gedaan heeft is onder ons”, waarschuwt de baron op een dorpsbijeenkomst. De politie wordt niet ingelicht, want de boel bij elkaar houden dient een hoger doel dan de rechtsorde.

Later wordt ook de dominee doelwit: zijn geliefde parkiet wordt gespietst en zijn gehandicapte zoontje Karli wordt zo toegetakeld dat hij het zicht verliest. Iemand lijkt wraak op de dominee te willen nemen, want op de plek waar Karli gevonden werd lag een briefje met een vers uit het Oude Testament, Exodus 20:5: “Voor de schuld van de ouders laat Ik de kinderen boeten, en ook het derde geslacht en het vierde, wanneer ze Mij haten.”

Hatelijk
De verlegen dorpsonderwijzer (Christian Friedel) probeert het mysterie te ontrafelen en ondervraagt de kinderen die zich verdacht eensgezind opstellen onder leiding van het bijdehante dochtertje Klara (Maria-Victoria Dragus). Weten zij misschien wie Karli gemolesteerd heeft? Als hij zijn zorgen deelt met de dominee, wordt hem een verbanning in het verschiet gesteld: liever een doofpot dan een gemeenschap die uit elkaar valt.

Dan is er nog een sadistische huisarts, die na de dood van zijn vrouw zijn lusten botviert op de werkster. Als hij geen zin meer in haar heeft, zegt hij: “Je ruikt uit je mond, je huid is slap, je bent lelijk en verlept.” De werkster, de nederigheid zelve, vermant zich en zegt eindelijk iets terug. “Je moet wel heel wanhopig zijn om zo hatelijk te doen.” Maar de arts is onverbeterlijk: “God, kan je niet gewoon sterven?” Zou de arts misschien achter de vernielingen en mishandelingen zitten? Niemand die het weet.

Gevangenschap
Wie de schuldige is doet er ook niet toe. Das Weisse Band is een opvoering in orde. Geen rechtsorde, maar protestantse orde. De meest karakteristieke scène is het bezoek van de kleine Gustav (Thibault Sérié) aan zijn vader de dominee. Gustav heeft een ziek vogeltje gevonden en vraagt toestemming om het te verzorgen. “Dat is een zware verantwoordelijkheid”, zegt de dominee. “Je zult vader en moeder tegelijkertijd zijn.” Raak er niet aan gehecht, zegt hij gedecideerd, want de vogel moet uiteindelijk weer terug naar de vrije natuur.

“En Pipsi dan”, vraagt het jongetje, doelend op het dan nog levende parkietje van de dominee. “Pipsi is in gevangenschap opgegroeid, die hoort in de kooi.”

Gepubliceerd: Overige media