De tragiek van de zwevende kiezer

In de kiezerskomedie Go Vote! brengt toneelschrijver Nathan Vecht het beslissende moment van de democratie terug tot menselijke proporties.

Het Uur U. De kiezer heeft gesproken. We doen er gewichtig over, maar als het moment daar is, blijft tromgeroffel uit. Stemmen vindt plaats in sombere lokaaltjes, waar in Vechts opvoering twee vrijwilligers wachten op een kiezer die er in het stemhokje niet uitkomt. Op het festival De Parade in Rotterdam trok zijn acteergenootschap op 19 juni een volle zaal. Dit in tegenstelling tot menig stemlokaal eerder deze maand. Vecht pakt de kiesgerechtigde bij de lurven. Ons denken wordt gevormd door soundbites van politici. Alleen de kunst van de vertwijfeling kan ons nog redden. Does anybody know what we are living for?

Foto Joke Schot

De zwevende kiezer, daar draait het uiteindelijk om. In Go Vote! vertolkt door Thijs Maas, een late, ongeschoren twintiger, die nonchalant – met gitaar op de rug – het stemlokaal binnen wandelt.

Sloerie ontmoet kakmadam

De vrijwilligers van het stemlokaal die deze kiezer opwachten, zijn elkaars tegenpolen. Sylvia – “zeg maar Syl” – heeft een wat sletterig voorkomen: paarse kleurspoeling, vale spijkerbroek, leren jasje en pumps. Het typetje wordt gespeeld door Jacqueline Blom. Ze kwebbelt aan een stuk door, tot ergernis van Bea (“Ik heet Beatríjs!”). In het echt Raymonde de Kuyper, beter bekend als de kakmadam van Villa Achterwerk.

Syl heeft Nederland Nu gestemd en Beatrijs – wier man iets belangrijks doet bij een bank – is voor de Centraal Liberalen, net als haar echtgenoot. “In Noord-Korea staan er maar twee op de lijst”, weet Syl. “Als je verkeerd kiest is het met je gedaan, en je hele familie”, zegt ze al smakkend op een kauwgumpje. Beatrijs, gestoken in mantelpakje mét broche, beantwoordt de monologen van Syl in ambtelijke taal. Ze kent haar verantwoordelijkheid, hoewel die door de kiezer – die al tien minuten geleden in het stemhokje achter de vitrage is verdwenen – danig op de proef wordt gesteld. Hij is op de tafel gaan zitten. We zien, onder de vitrage, zijn benen bungelen. “Heb je dit eerder meegemaakt”, vraagt Syl. “Is er een maximumtijd?” Daar laat het reglement zich niet over uit, zegt Beatrijs geaffecteerd. Ze wordt woedend als Syl voorstelt de jongeman dan maar een beetje te helpen. “Het is ten strengste verboden de kiezer in en rondom het stembureau te beïnvloeden”, zo reciteert ze het reglement.

Een waaier van partijen

Syl begint zich te vervelen, ze wil weg. “Dus jij denkt dat je iets belangrijkers te doen hebt dan het dienen van de rechtsstaat!”, zegt Beatrijs. Maar mijn vriend is ziek, werpt Syl tegen. Het gekissebis wordt onderbroken door de kiezer, die een lied van U2 gaat spelen op zijn gitaar. Zijn stem klinkt wanhopig:

But I still haven’t found what I’m looking for
But I still haven’t found what I’m looking for

Wist je dat 34 procent pas op het laatste moment een keuze maakt, zegt Syl. “En de helft daarvan stemt op Nederland Nu.” Beatrijs is het domme gezwets van Syl zat. Temeer omdat ze vreest dat deze volkse troela de kiezer een zetje wil geven. Waar staan die populisten dan voor, wil ze van Syl weten. “Nou, geen rijles meer in de spits. En geen buitenlandse vrachtwagens meer het land in.” En hoe weet je dat dan, vraagt Beatrijs. “Dat staat in het gedachtegoed”, legt Syl uit, terwijl ze haar nagels aan het lakken is.

Help, I need somebody
Help, not just anybody
Help, you know I need someone, help

Beatrijs bezwijkt. De kiezer heeft met zijn jammerklacht duidelijk een beroep gedaan op assistentie, zo rechtvaardigt ze haar voornemen om de kiezer toch maar wat aanwijzingen te geven. Schoorvoetend bewegen de dames zich om en om naar het stemhokje. Syl denkt dat de jongeman zich wel thuis zal voelen bij de wat zachtere, morele partijen. “U kunt kiezen uit een waaier van zeven christelijke partijen.”

Piepkuikens en verbale diarree

Het tafereel gaat echter allang niet meer om de kiezer alleen. Ook Syl en Beatrijs weten niet meer wat ze met de soundbites van de politiek aan moeten. Syl vindt vrijheid van meningsuiting héél belangrijk, maar Beatrijs vindt dat de mensen “waar alleen maar verbale diarree uitkomt” moeten worden uitgesloten van dat recht.

Dat emotioneert Syl. Die elitaire betweters ook altijd. Het leven is haar zwaar te moede. Zeven jaar geleden is haar man omgekomen toen zijn vrachtwagen kantelde. Ze hebben hem nog los geprobeerd te wrikken, maar het was al te laat. “Vierduizend piepkuikens ontsnapten. Een journalist heeft daar nog een foto van gemaakt, van die beestjes. Daar won hij een prijs mee.”

Daarna kwam ze in een dip en werd ze op non-actief gesteld. Syl heeft zich het jargon van de sociale dienst eigen gemaakt. “Maar nu moet ik weer par-ti-ci-pe-ren in het arbeidsproces. Om op te warmen legden ze me een vrijwilligersplicht op. Ik snap er niets meer van.” Beatrijs luistert aandachtig. In haar stilte toont ze, hoe hardvochtig ze ook is, medelijden. Syl wil het er niet meer over hebben. Het is nu verkiezingstijd en ze is boos op de graaiers aan de top. “Als je iets sowieso krijgt, moet je het geen bonus noemen!”

Ook de kiezer krijgt het te kwaad, en zet – nog steeds besluiteloos – The Show Must Go On van Queen in.

Whatever happens, I’ll leave it all to chance.
Another heartache – another failed romance.
On and on!
Does anybody know what we are living for?

Syl rommelt in haar handtasje. Ze reikt Beatrijs een snoepzak aan. “Jij hebt zeker een huis met een serre”, klinkt het verwijtend. “En twee ongelooflijk getalenteerde dochters. En zo’n ijsblokjeskoeler in de binnenkant van je koelkast.”

Hokje rood kleuren

Opnieuw begint de kiezer te spelen, maar Beatrijs kapt het af. “Schitterend! Maar u gaat nú een keuze maken!” En tegen Syl: “Die jongen moet een hokje rood kleuren! Ik wil als eerste de bus inleveren, zoals elk jaar. En dan zullen de mensen weer zeggen: we weten niet hoe ze het doet, maar ze doet het.” Ze is het getreuzel spuugzat. “Ik geef u drie tellen, anders sta ik niet voor mezelf in! Jij gaat nu een hokje rood kleuren!” Beatrijs besluit de coördinator te bellen. “Kun je langskomen? Het loopt hier compleet uit de hand!” Daarna belt ze haar man, Boudewijn, om hem de huid vol te schelden. “Je bent verschrikkelijk!”

In Syl vindt Beatrijs een luisterend oor. “Boudewijn doet zijn hele leven al iets bij een bank. Wat die daar doet, geen idee. En omdat ze het bij de bank op een gegeven moment ook niet meer wisten, hebben ze het hem maar gevraagd. Hij wist het eigenlijk zelf ook niet. Toen hebben ze hem hoofd gemaakt van iets internationaals. En nu zit hij iedere week in het vliegtuig op weg naar mensen die zich afvragen wat hij daar komt doen.”

Niet zo verdeeld

De kiezer loopt verdwaasd uit zijn stemhokje. “Terug naar je kamer!”, schreeuwt Beatrijs, alsof ze haar zoon toeroept. En die man van haar, die kan de pot op met zijn Centraal Liberalen. Ze trekt de stembus open, op zoek naar het biljet van Boudewijn. Eenmaal gevonden, scheurt ze het aan flarden. Syl maant haar tot de orde. “Je gaat nu alle biljetten er weer in doen. Ik wil als eerste die stembus inleveren. Zodat de mensen zeggen. Kijk, daar staat Syl, die doet er toe, die kán dingen! Mensen zullen elkaar even aantikken.”

De kiezer loopt het hokje uit en begint een speech van Obama te zingen. Althans, een eigen versie.

I believe that we are not as divided as our politics suggests
The dream we share is more powerful than the differences we have
There are no red states. There are no blue states.
There is the United Kingdom of the Netherlands!

En nog steeds heeft de kiezer, zwevend als hij is, geen stem uitgebracht op – zoals Freddie Mercury zou zeggen – another hero. Maar Syl, Beatrijs en de Kiezer hebben elkaar gevonden.

Gepubliceerd: NRC