Koester het schrijnend geval

Politici hebben de neiging om voor elk probleem een pasklaar beleidsantwoord te verzinnen. De core business van de overheid is immers het maken van regels. Bureaucratische verstarring is het logische gevolg. Zonder regels dreigt immers willekeur, zo is het idee.

Dit impliceert dat er zonder regels niet te besturen valt en gaat geheel voorbij aan de gedachte dat het de waarden zijn die bepalen hoe je met de regels omgaat. Of sterker nog, het zijn de waarden die bepalen hoe te beslissen waar regels ontbreken.

Hilbrand Nawijn, oud-minister van Integratie en Vreemdelingenzaken, wees vlak na zijn aanstelling op de rechtsgrond voor het laveren tussen bureaucratie en willekeur. Hij legde in een brief aan de Kamer uit wat hij bedoelde met zijn voornemen om in bepaalde asielzaken over zijn “hart te strijken”.

Nawijn schreef dat artikel 4:84 van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) daarvoor ruimte biedt: “Het bestuursorgaan handelt overeenkomstig de beleidsregel, tenzij dat voor één of meer belanghebbenden gevolgen zou hebben die wegens bijzondere omstandigheden onevenredig zijn tot de met de beleidsregel te dienen doelen.”

Nawijn bediende zich hier van de zogenaamde discretionaire bevoegdheid, ofwel de ‘inherente afwijkingsbevoegdheid’ om een ’specifieke pardoneringsmaatregel’ te nemen. Allemaal moeilijke woorden, die slechts aantonen dat het beleid – in de letter van de wet – tekort schiet om rechtvaardig te kunnen besturen.

De mensen die mogelijk voor zijn specifieke pardonnering in aanmerking zouden komen, mochten hem (en later opvolger Rita Verdonk) persoonlijk aanschrijven. Tussen begin 2003 en begin 2005 kwamen bijna 19.000 brieven binnen van mensen die hun geval schrijnend vonden en in Nederland wilden blijven. Duizend van die brieven gingen volgens Verdonk inderdaad om een ’schrijnend geval’ en de afzenders kregen een verblijfsstatus.

Toch bleef het knagen dat een minister op eigen houtje kan oordelen of een geval schrijnend is. Vooral onder het bewind van Rita Verdonk. Iemand die aan de lopende band ‘regels zijn regels’ verkondigt, is namelijk in dit soort situaties moeilijk te vertrouwen. Want juist bij besturen op basis van een afwijkingsbevoegdheid, dient verantwoording een grotere rol te krijgen. En daarin schoot ze keer op keer te kort.

Maar ook het parlement bleef in gebreke. Kamerleden vroegen niet in de eerste plaats om verantwoording voor beslissingen over ‘schrijnende gevallen’, maar eisten een definiëring van het begrip ‘schrijnend geval’. Het ‘schrijnend geval’ moest beleid worden.

Onlangs heeft Verdonks opvolger minister Ernst Hirsch Ballin op last van de Raad van State de definitie van een ’schrijnend geval’ vastgesteld. De asielzoeker die in aanmerking wil komen als ’schrijnend geval’ moet in ieder geval voor 18 maart 2005 een aanvraag voor een verblijfsvergunning hebben ingediend en minstens vijf jaar in Nederland zijn. Daarbij moet aantoonbaar zijn dat er sprake is van ernstige medische problemen of dat het gezin uit elkaar valt zodra de asielzoeker het land wordt uitgezet. Wie een crimineel verleden heeft of een gevaar vormt voor de nationale veiligheid, maakt helemaal geen kans.

Ongetwijfeld sluit het beleid nu beter aan op hetgeen waarvoor het dient. Maar met het afzwakken van de discretionaire bevoegdheid, zullen nieuwe ‘schrijnende gevallen’ hun recht moeilijker kunnen halen. Op papier is het probleem immers opgelost.

Zolang politici weigeren te erkennen dat beleid nooit sluitend kan zijn en dat regels niet in alle gevallen rechtvaardig uit kunnen pakken, blijven we in deze vicieuze cirkel hangen. Het wordt tijd dat we bewindspersonen meer beleidsruimte geven, beleid minder gedetailleerd maken en verantwoording in het parlement een grotere rol geven.

Gepubliceerd: Regelzucht.nl