Bewoners en bestuurders in de ban van de buurt

Verhuftering, verloedering, verruwing. Het publieke debat gaat, al jaren, weer over de problemen op straat. De ‘buurt’, als gemeenplaats waar mensen elkaar naar het leven zouden staan, wordt voorgesteld als een zone waarin alle maatschappelijke problemen zich concentreren én escaleren.

Vrijwel direct na zijn aantreden in juli 2002 hield premier Balkenende een pleidooi voor het versterken van de publieke moraal. Normen en waarden moesten weer terugkeren in het centrum van de politieke en maatschappelijke arena. Burgers moesten ophouden zich te gedragen als „consument van de samenleving”, een samenleving die – zo stelde hij – is gaan lijken op „een hogedrukvat waarin de spanning stijgt”.

De VVD reageerde, vanuit haar liberale beginselen, terughoudend op de moraliserende toon van haar coalitiepartner. Maar inmiddels zijn alle partijen om: het fatsoen was in 2006 zo ongeveer het centrale verkiezingsthema. De departementale aanpak heeft plaatsgemaakt voor de buurtaanpak. De PvdA leverde zelfs een minister voor Wonen, Wijken en Integratie.

‘Dan krijg je zonder pardon een flinke douw’

In het PvdA-verkiezingsprogramma van 1994 ‘Wat mensen bindt’ (114 pagina’s) wordt het begrip ‘buurt’, samenstellingswoorden meegeteld, vier keer genoemd. Ruim tien jaar later, in het verkiezingsprogramma van 2006 ‘Samen sterker’ (121 pagina’s) kunnen we ‘buurt’ 52 keer aftikken.

Ook de VVD liet in 2006 weten „voor de buurt en tegen de hufters” te zijn. Sterker, het verkiezingsprogramma ‘Voor een samenleving met ambitie’ oogt zelfs als een buurtkrant. Niet ingedeeld in departementale structuren, maar een wirwar aan kleurige berichtjes die raken aan de belevingswereld van, zeg maar, een buurtbewoner uit Bunnik.

De VVD koppelde ‘hufterigheid’ direct aan het thema ‘veiligheid’, en pleitte zelfs voor een ‘buurtofficier’: een officier van justitie die nauw samenwerkt met agenten in een buurt en bewoners op de hoogte brengt van justitiële ontwikkelingen. „Herrie, rotzooi, nachtelijke drinkgelagen en ander wangedrag. Zulke vormen van ernstige overlast kunnen het leven van omwonenden totaal verwoesten”, erkent de VVD.

Over het sanctioneren van storend gedrag zijn de liberalen klip en klaar: „Dan krijg je zonder pardon een flinke douw”, „geluidsinstallaties kunnen in beslag worden genomen” of, na een veroordeling, „meteen de bak in”. Ook de verantwoordelijkheid van ouders voor hun minderjarige kinderen brengt de programmacommissie, onder voorzitterschap van BT-topman Ben Verwaayen, ter sprake: „Papa en mama’s portemonnee handhaaft mee!”

Wat dat betreft is de PvdA nog van de oude stempel. In haar program treffen we nog volzinnen aan als: „Sociale cohesie en vertrouwen is het cement van onze samenleving.” Maar in het benoemen van problemen op microniveau doet ze niet voor de VVD onder. „De verloedering moet stoppen”, schrijft de programmacommissie onomwonden. „Mensen moeten zien dat asociaal gedrag wordt aangepakt en ervaren dat veelplegers van straat worden gehaald”, lezen we onder het kopje ‘Sterke buurten en vitale dorpen’.

Waar de VVD kiest voor harder politieoptreden, blijft de PvdA geloven in het zelfoplossend vermogen van bewonersgroepen. „De PvdA vindt het belangrijk dat gemeenten meer werk maken van het aanstellen van buurtbemiddelaars om onafhankelijk en objectief in gesprek te gaan met de ruziënde partijen.” Ook moet er „respect voor elkaar” komen, want „we leven met elkaar”.

‘Wooncontainers aan de rand van de stad’

Dat wordt niet bij wet geregeld, benadrukken de sociaal-democraten, „maar respectloos gedrag kunnen we vaak wel aanpakken”. Dat krijgt „topprioriteit”, beloofden de opstellers, want „sommige mensen gedragen zich zo asociaal dat ze het met weinig moeite voor veel mensen verpesten”. Als de grens dan echt bereikt is, blijkt de PvdA soms genadelozer dan de VVD. „Bewoners die anderen stelselmatig grote overlast bezorgen moeten desnoods gedwongen worden tot verhuizen, bijvoorbeeld naar wooncontainers aan de rand van de stad.”

‘Burgerschap’

Het CDA, winnaar van de Tweede Kamerverkiezingen in 2006, speelde ook in op de buurtsentimenten. „Fatsoen, respect en tolerantie zijn belangrijke aspecten voor burgerschap”, schrijven de opstellers van het program ‘Vertrouwen in Nederland. Vertrouwen in elkaar’. „Vertrouwen, verantwoordelijkheid en veiligheid zijn onlosmakelijk met elkaar verweven.” In dit document van 111 pagina’s claimt de partij de toegenomen aandacht voor „leefregels en fatsoen”.

Kenmerkend aan de christen-democraten is hun meer abstractere benadering van leefregels; het gaat ze om normen en waarden. „We geven met elkaar vorm aan de publieke moraal. (..) Verruwing van het maatschappelijke klimaat is al snel een voedingsbodem voor geweld en criminaliteit.” De PvdA profileert zich als een partij die tussen de buurtbewoners wil staan, begrip heeft voor de zaak: bemiddelen, inspreken en respect tonen. De VVD vond een authentieke, apolitieke toon: daarin klonk de verontwaardiging van de hardwerkende middenstander door, de boosheid van de buurtvader. Streng doch rechtvaardig.

‘Overleg met de samenleving’

De aandacht in de verkiezingen voor fatsoen en respect heeft zijn uitwerking niet gemist. De bewindslieden van de nieuwe coalitie CDA-PvdA-ChristenUnie gingen eerst honderd dagen het land in voor een zogenaamd „overleg met de samenleving”. Het resulteerde in het regeerakkoord ‘Samen werken, samen leven’.

Dit beleidsprogramma, zoals de bewindslieden het sympathiek noemden, is een full colour brochure met op iedere pagina wel een uitgelichte quote van een onbekende burger. Of een politieagent, zoals Cor Louwers, die de „dikke rapporten” laakt en pleit voor „wijkteams die zich richten op de persoonlijke omstandigheden van mensen”.

Meest opvallend is de paragraaf ‘Project Actieplan Krachtwijken’. Daarin wordt aangekondigd dat veertig, door het Kabinet bezochte, achterstandswijken binnen acht tot tien jaar omgevormd worden tot „vitale, woon-, werk- en leefomgevingen, waar het prettig wonen en werken is en waarin mensen betrokken zijn bij de samenleving”. Voor deze taak werd zelfs een minister van Wonen, Wijken en Integratie in het leven geroepen. Het Rijk, bij wijze van spreken, als ‘Super Gemeente’.

Gepubliceerd: NRC