Buma, Asscher, Roemer, Klaver en Pechtold zou ik het landsbestuur toevertrouwen. Redelijke heren die er samen wel uitkomen. Bewust van het gerommel in de samenleving, gaven ze zelf het goede voorbeeld. Alleen Buma zat wat in de contramine: ‘Twee dingen: één ik wil het niet, twee ik kan het niet.’ Pareltje was de logica van Roemer: ‘Als je iets flexibels wilt hebben, dan betaal je meer. Behalve bij arbeid.’ En Asscher gaf me iets om op te kauwen: ‘Zeker waar dat sommige vrouwen zich niet meer thuisvoelen op straat.’ Hij bedoelde natuurlijk: sommige vrouwen voelen zich niet veilig op straat omdat sommige mannen zich daar zo thuisvoelen. Met hun gesis, hun gehang en hun schoenen op de bank van de tram.

Had Samuel Brammer, hoofdpersoon in de roman Bezorgde burgers (Lebowski, vanaf woensdag in de winkel), in het publiek gezeten, dan zou hij filosoof Schnitzler parafraseren: ‘Zodra we de voordeur achter ons dichttrekken, weten we wat we mogen verwachten. Waar de persoonlijke levenssfeer zich kenmerkt door een bepaalde mate van grilligheid, daar moet de publieke ruimte het hebben van bestendigheid. Gebouwen en straten kennen hun vaste plek, omgangsvormen zijn min of meer duidelijk, ge- en verboden voor iedereen gelijk. Aan die bestendigheid ontlenen gewone mensen hun bestaanszekerheid. Alleen dan durven zij zich als kwetsbare enkeling op straat te begeven, zich te tonen in het aangezicht van de ander.’

Premier Rutte had dat krachtig kunnen samenvatten: ‘Doe normaal, gewoon normaal.’ Maar hij liet het afweten, net als zijn rivaal Wilders. De politici waar 33 procent van het electoraat warm voor loopt, die serieus kans maken op een overwinning, schitterden als grote afwezigen. Dat kwam het niveau van het debat ten goede, maar is een democratie onwaardig. Ik wil geen goed debat, ik wil een realistisch debat. Mét schreeuwers, steken onder de gordel, zelfs met kandidaten die nepnieuws oplepelen. Een straatgevecht. Een debat waarvan je hoopt dat buitenlandse media het niet oppikken, omdat ze dan schrijven dat deze mafklappers ons vertegenwoordigen.

‘Dit voelt niet langer als een Tijdperk van Verandering, maar als een Verandering van Tijdperk,’ schrijft Joris Luyendijk in Kunnen we praten (Atlas, februari 2017). Een pamflet waarin hij de zorg uit dat populisten in staat zijn de democratie langs democratische weg af te schaffen. Zo’n vaart zal het niet lopen, maar dit RTL-debat had ook in 1993 uitgezonden kunnen zijn. Een onderonsje om te vergeten, omdat het de tijdgeest niet vat, laat staan de zorgen van bezorgde burgers adresseert. Fijn om te zien dat ze er onderling uitkomen, maar geen idee of ze dat nog lukt met Wilders aan de formatietafel.